از مراحل مهم اجرای تاسیسات در ساختمان سازی، سیم کشی برق ساختمان است که یک امر مهم، حساس و حیاتی برای فراهم کردن شرایط مناسب در یک ساختمان با کاربری‌های مسکونی، تجاری، صنعتی و… است. در تکمیل ساخت بناها، فضاهای مشخصی برای عبور سیم‌ها و کابل های برق در نظر گرفته می‌شود و تعداد زیادی از سیم‌ها از قسمت‌های مختلف عبور داده می‌شوند. در این مقاله به نکاتی در مورد رنگ بندی سیم برق ساختمان اشاره می‌کنیم.

چرا سیم‌های برق با رنگ‌های متفاوت از هم جدا می‌شوند؟

سیم‌های زیادی در برق کشی ساختمان به کار می‌روند. امروزه بسیاری از وسایل مورد استفاده ما با انرژی الکتریسیته کار می‌کنند و وجود اتصالات برق در هر قسمت از خانه، آپارتمان یا محیط کار، ضروری است. علاوه‌بر لوازم خانگی، وسایل آشپزخانه، بسیاری از وسایل دیگر مثل تلویزیون، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی، دزدگیر، آیفون، دوربین مداربسته و خیلی از امکانات دیگر هر خانه یا ساختمان، وابسته به نیروی برق هستند.

به همین دلیل نسبت به گذشته، نیاز بیشتری به سیم کشی در قسمت‌های مختلف ساختمان وجود دارد. اما تعداد زیاد سیم‌های برق که باید از بدنه ساختمان عبور داده شوند و همه قسمت‌های آن بنا را تحت پوشش قرار دهند، باعث پیچیدگی و حساسیت بیشتر سیم کشی برق شده است.

اهمیت رنگ بندی سیم برق ساختمان در این جا مطرح می‌شود. اگر سیم‌ها با رنگ‌های مختلفی دسته بندی شده باشند، متوجه می‌شویم که هر سیم برق که یکی از انبوه سیم‌های زیاد کل سیستم برق ساختمان است، مربوط به چیست و چه کاری انجام می‌دهد. بنابراین در صورتی که مشکلی به وجود بیاید، بهتر می‌توانیم منشأ آن مشکل را پیدا کرده و سپس برطرفش کنیم. اگر همه سیم‌ها و کابل‌ها یک شکل و یک رنگ باشند، تشخیص منشأ مشکل بسیار سخت یا حتی غیر ممکن خواهد بود.

پس در سیم کشی برق ساختمان از همان ابتدا از سیم‌های با رنگ‌های مختلف استفاده می‌شود که هر رنگ، در واقع نوع جریان عبوری از آن سیم را معین می‌کند. به این شیوه، به لطف رنگ بندی سیم برق ساختمان، در مواقع عیب یابی مشکلات برق ساختمان یا ایجاد تغییراتی در آن‌ها، نقش هر سیم مشخص شده و به آسانی می‌توان مشکل ایجاد شده را رفع کرد.

لزوم استفاده از یک استاندارد مشخص برای رنگ بندی سیم‌های برق، یک دلیل دیگر هم دارد. دلیل مهم دیگرش علاوه‌بر سهولت در عیب یابی و تعمیرات، افزایش ایمنی برق کار است. وقتی مشخص باشد که هر رنگ سیم چه خصوصیتی دارد و جریان عبور کننده از هر کدام چگونه است، طبیعتا خطر برق گرفتگی نیز بسیار کمتر خواهد بود. بنابراین اهمیت بعدی آن، رعایت اصول ایمنی معینی برای محافظت از برق کار در برابر صدمات ناشی از جریان برق است.

چرا باید با رنگ بندی سیم برق ساختمان آشنا باشیم؟

سیم‌های تاسیسات برق ساختمان، باید طبق استاندارد خاصی دسته بندی شوند تا نقش کلی آن سیم در کل سیم کشی آن ساختمان، مشخص باشد. بنابراین برای پوشش عایق دور هر سیم، رنگ‌های مختلفی را در نظر می‌گیرند. این رنگ بندی طبق اصول استاندارد و توافق شده‌ای انجام می‌شود و بین تمام سیم کشی‌ها مشترک است. هر مجری کار که می‌خواهد برق کشی یک ساختمان را انجام دهد، از این اصول مشخص شده پیروی می‌کند.

رنگبندی سیم‌های برق در سیم کشی تمام قسمت‌های خانه، اعم از سیم کشی سیستم روشنایی خانه، پریزهای برق و…، باید بر اساس یک معیار استاندارد تعیین شده انجام شده باشد. هرکدام از سیم‌ها با رنگ خاصی مشخص شده‌اند که به ما اطلاعاتی در مورد نوع خاص جریان برقی که از درون آن می‌گذرد، می‌دهند.

فایده وجود سیستم رنگ بندی سیم برق ساختمان از این جهت است که شناسایی سیم‌ها و نقش آن‌ها را تعیین می‌کند. بنابراین با تفکیک سیم‌ها می‌توان تقسیم بار بین فازها را بدون مشکل انجام داد. اطلاع از رنگ بندی‌های استاندارد در هر کشور، قبل از شروع سیم کشی ساختمان‌ها ضروری است تا مسائل ایمنی رعایت شود.

پس لازم است کلیه مهندسان برق، پیمانکاران، برق کاران و عوامل دیگر دخیل در فرایند سیم کشی ساختمان، از سیستم رنگبندی سیم‌های برق مطلع باشند. در این صورت می‌توانند اصول پیاده سازی کابل‌ها و سیم‌ها را در توزیع برق آن ساختمان رعایت کنند. این اصول هم در ساختمان‌های مسکونی و منازل و هم در ساختمان‌های تجاری و صنعتی باید پیاده شود. کدهای مختلف رنگی و استانداردهای مطرح در این زمینه، بعضا اجباری و بعضی دیگر اختیاری هستند.

آشنایی با استاندارد رنگبندی سیم‌ها و استفاده از رنگ بندی سیم برق ساختمان و باعث می‌شود بتوانید سیم فازها، سیم خنثی و سیم ارت را از هم تشخیص دهید. علاوه‌بر ردیابی سیم‌ها، شناختن سیم‌ها از روی دانستن قوانین رنگبندی آن‌ها، موجب تعمیر و نگهداری بهتر، امکان عیب یابی سریع‌تر سیم‌ها، رعایت ایمنی و محافظت از برق کاران می‌شود. حتی این موضوع باعث صرفه‌جویی در وقت افراد نیز می‌شود.

استاندارد رنگ بندی سیم‌ها در ساختمان

در کشورهای مختلف، سیستم رنگبندی متفاوتی برای سیم‌های برق در نظر می‌گیرند. در هر کشور ممکن است رنگ خاصی برای جدا کردن سیم های فاز، نول و ارت تعیین شود. اما طبق یک استاندارد مشخص، در تمام نقاط آن کشور باید اصول رنگ بندی سیم برق ساختمان رعایت گردد.

برای مثال، رنگی که برای مشخص کردن سیم نول تعیین شده، در گذشته و در کشورهای اروپایی آبی بوده است. اما همین سیم نول طبق استاندارد کشور آمریکا باید خاکستری یا سفید باشد. در حالی که استاندارد کشور ما رنگ مشخص سیم نول را آبی روشن تعریف کرده است. بنابراین ما باید در مورد قوانین رنگبندی سیم‌های برق ساختمان در کشور ایران صحبت کنیم.

رنگ بندی سیم برق ساختمان در ایران

برای اطلاع از رنگبندی سیم‌های برق در کشورمان، باید به نشریه 110 و استاندارد سیم و کابل ایران مراجعه کنیم. در این نشریه اطلاعات کافی در زمینه مشخصات فنی عمومی و اجرایی تأسیسات برق ساختمان‌ها در ایران وجود دارد. جلد اول این نشریه در رابطه با سیستم‌های برق فشار ضعیف و متوسط است. جلد دومش هم به سیستم‌هایی با جریان ضعیف اختصاص دارد.

بر اساس بند ۲-۶-۱۲ از فصل 2 این نشریه، در صفحه 42، رنگ سیم‌های برق در سیم کشی هر ساختمان، باید طبق فاز تغذیه کننده‌ی آن تعیین شود. طبق قواعد رنگ بندی سیم برق ساختمان، رنگ سیم‌های اصلی در سیستم تاسیسات برق، به شرح زیر باید باشد:

• فاز اول: قرمز (L1)
• فاز دوم: زرد (L2)
• فاز سوم: سیاه (L3)
• سیم نول یا خنثی: آبی کمرنگ (N)
• برگشت فاز: رنگ همان فاز رفت با خط سفید و در صورت عدم امکان، خاکستری
• سیم ارت: ترکیب دو رنگ سبز و زرد به شکل راه راه

پس طبق این اصول، از رنگ آبی روشن فقط برای مشخص کردن سیم نول استفاده می‌شود. اگر تغذیه تابلو برق ساختمان 3 فاز باشد، از رنگ‌های قرمز، زرد و مشکی برای مشخص کردن هر فاز استفاده می‌شود. اگر هم  تابلو برق تک فاز بود، رنگ سیم‌ها مطابق با رنگ سیم ورودی به آن است. از سیم‌های فاز برای رساندن جریان برق به پریزها، کلیدها و قسمت‌های مربوطه دیگر در ساختمان استفاده می‌شود.

در این سیم‌ها برق جریان دارد و تماس مستقیم با سیم یا تماس سیم بدون عایق با اجسام رسانا، خطر برق گرفتگی به همراه دارد. سیم ارت یا هادی حفاظتی هم با وجود این که در شرایط معمول جریان برقی از آن عبور نمی‌کند و فقط در حالت بروز خطا یا اتصالی کردن جریان الکتریسیته به آن وارد شده و به زمین هدایت می‌شود، اما باید با رنگبندی معینی از بقیه متمایز شود.

یک نمونه از استانداردهای مربوط به حوزه رنگ بندی سیم برق ساختمان، استاندارد IEC است. مطابق اصول ذکر شده در این استاندارد، رنگ‌های مجاز برای به کاربردن در سیم کشی ساختمان ها، شامل رنگ‌های سیاه، قرمز، نارنجی، قهوه‌ای، سبز، زرد، آبی، بنفش، خاکستری، صورتی، سفید و رنگ فیروزه‌ای هستند. البته اگر رنگ سبز یا زرد برای سیمی در نظر گرفته می‌شود، باید به صورتی باشد که رنگ آن سیم شبیه به سیم ارت یا زمین نباشد تا با هم اشتباه گرفته نشوند.

رنگ سیم‌های برق DC چگونه است؟

همه‌ی سیستم‌ها از جریان متناوب AC استفاده نمی‌کنند. بلکه برخی از آن‌ها وابسته به جریان DC هستند. رنگبندی لایه عایق سیم‌های جریان DC به صورت زیر است:

• مثبت (غیر زمین): قرمز
• منفی (غیر زمین): سیاه
• زمین: سفید یا خاکستری