برای اداره کردن سیستم پرورش طیور، پیش نیازهای مختلفی وجود دارد که باید از ابتدای کار برای فراهم کردن آن‌ها برنامه ریزی شود. در مرغداری‌ها که یکی از متداول‌ترین سیستم‌های تامین گوشت و تخم مرغ در سراسر دنیا هستند نیز اهمیت برنامه ریزی و اجرای تجهیزات و تاسیسات لازم کاملا محسوس است. بخش مهمی از این تاسیسات را سیستم گرمایش مرغداری تشکیل می‌دهد. تا امروز روش‌ها و وسایل متعددی برای گرم کردن محیط مرغداری‌ها ابداع شده که هریک مزیت‌ها و معایب مخصوص خود را دارند.

چرا مرغداری‌ها به سیستم گرمایشی نیاز دارند؟

مکان‌هایی که به پرورش مرغ و طیور اختصاص دارد، باید متناسب با شرایط پرورش و نگهداری این موجودات طراحی شوند. در روند طراحی و اجرای یک مرغداری، تاسیسات لازم برای فراهم کردن محیط مطلوب جهت رشد و زاد و ولد مرغ‌ها تهیه و نصب می‌شوند. یک نمونه مهم از این تاسیسات نیز متعلق به سیستم گرمایش مرغداری هستند.

خرید محصول: ترموستات آنالوگ مرغداری کیم

در صنعت مرغداری، زندگی و شرایط رشد و تکثیر جوجه‌ها به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد تا روند پرورش آن‌ها تسهیل و تسریع شود. از شرایط مهمی که نه تنها برای جلوگیری از تلف شدن جوجه‌ها لازم است، بلکه به رشد سریع‌تر آن‌ها نیز کمک می‌کند، تامین دمای محیط مناسب است. به ویژه در 2 هفته ابتدایی زندگی جوجه‌ها پس از هچینگ یا تفریخ از تخم، باید گرمای کافی برای محیط زندگی جوجه‌ها فراهم شود.

در طول فصل سرما (پاییز و زمستان)، به‌خصوص اگر مرغداری در منطقه‌ای معتدل یا سردسیر واقع شده باشد، دغدغه گرمایش محیط داخلی آن پررنگ‌تر می‌شود. سیستم گرمایش مرغداری شامل تجهیزات لازم برای تامین دمای مناسب در محیط پرورش طیور است. این سیستم می‌تواند از چندین وسیله گرمایشی به همراه فن‌هایی برای توزیع یکنواخت هوای گرم و خروج دی‌اکسید کربن و آمونیاک (تهویه هوا) از محیط تشکیل شده باشد.

یک مرغداری به تهویه مداوم هوا نیاز دارد تا هم هوای آلوده از آن خارج شود و هم اکسیژن لازم برای تنفس طیور فراهم شود. اما تهویه در روزهای سرد سال دمای محیط را بیشتر پایین آورده و نیاز به استفاده از سیستم گرمایش مرغداری را دوچندان می‌کند. چراکه گرمای محیط داخل مرغداری را هدر می‌دهد.

از طرفی زمانی که هوا سرد است، مرغ‌ها برای گرم نگهداشتن خود به هم بسیار نزدیک شده و در یک قسمت جمع می‌شوند. تجمع بیش از حد آن‌ها می‌تواند باعث خفگی جوجه‌های ضعیف‌تر شود. علاوه‌بر این مقدار خوراک مورد استفاده طیور بیش‌تر شده و قسمت زیادی از انرژی دریافتی آن‌ها به جای تامین گوشت و تخم مرغ، صرف گرم نگهداشتن بدنشان می‌شود. پس هزینه غذای مصرفی طیور بالاتر می‌رود، درحالی‌که به اندازه کافی وزن نمی‌گیرند.

تمام این موارد، نشان می‌دهند که چرا باید از تاسیسات گرمایشی برای گرم نگهداشتن محیط مرغداری‌ها و تامین بازه دمایی 21 تا 26 درجه سانتیگراد لازم است.

سیستم گرمایش مرغداری باید چگونه باشد؟

تا کنون سیستم‌های گرمایشی مختلفی برای گرم کردن محیط مرغداری‌ها ساخته شده است. هریک از آن‌ها عملکرد و شیوه طراحی خاص خود را دارند و می‌توان نقاط قوت یا ضعف متعددی برای آن‌ها نام برد. در این جا می‌خواهیم به این نکته اشاره کنیم که یک سیستم گرمایشی خوب باید چه خصوصیاتی داشته باشد و سیستم‌های مناسب‌تر کدامند.

آن دسته از تجهیزات گرمایشی برای مرغداری‌ها مناسب ترند که راندمان خوبی به ازای مصرف سوختشان داشته باشند. سیستم گرمایشی خوب، سیستمی است که با مصرف هر واحد انرژی، بتواند بازدهی خوبی نشان داده و محیط را بهتر گرم کند. در بین انواع مختلف سیستم گرمایش مرغداری، در نهایت آن‌هایی که مصرف بهینه‌تری داشته و بازدهی و کارایی بالاتری نشان می‌دهند، ترجیح داده می‌شوند.

یک سیستم گرمایشی خوب باید از نظر قدرت گرمایش، وسعت محیطی که از پس گرم کردن آن برمی‌آید و میزان سوخت یا انرژی مصرفی، صرفه اقتصادی داشته باشد. محیط داخلی مرغداری‌ها وسیع است و یک تجهیزات گرم کننده باید توان لازم برای تولید حرارت کافی برای گرمایش یک محیط وسیع را داشته باشند.

علاوه‌بر هزینه سوخت مورد استفاده سیستم، هزینه اولیه برای خرید و نصب تجهیزات گرمایشی هم اهمیت دارد و می‌تواند در انتخاب یک سیستم گرمایشی تعیین کننده باشد.

در کنار نکاتی که گفته شد، در مورد سیستم گرمایش مرغداری باید به این نکته هم توجه کرد که امکان کنترل روند کار و دمای محیط می‌تواند یک امتیاز مهم باشد. آسان بودن سرویس و تعمیرات احتمالی تجهیزات گرمایشی هم یک معیار قابل توجه برای انتخاب وسیله گرمایشی مرغداری‌هاست. سیستم‌هایی که در صورت بروز نقص و مشکل، به راحتی قابلیت دسترسی و تعمیر را دارند، ترجیح داده می‌شوند.

یک سیستم گرمایشی خوب باید استاندارد و ایمنی لازم را هم داشته باشد تا برای سلامت طیور مشکلی ایجاد نکرده و به‌خوبی عمل کند. اگر وسایل تولید کننده حرارت از سوخت‌های فسیلی برای گرمازایی استفاده می‌کنند، باید دود و هوای آلوده حاصل از آن را از محیط خارج کنند. چنانچه هوای محیط گرم شود، کار یک سیستم خوب باید به گونه‌ای تنظیم شود که بتواند از گرم شدن بیش از حد محیط و آسیب دیدن جوجه‌ها جلوگیری کند.

بیشتر بخوانید: کاربرد آبگرمکن خورشیدی و هزینه نصب و نگهداری آن

معرفی انواع سیستم گرمایش مرغداری

به‌طور کلی انواع سیستم‌های گرمایشی کاربردی در مرغداری‌ها را می‌توان به دو دسته‌ی سیستم‌های گرمایش مرکزی و غیر مرکزی تقسیم کرد.

سیستم گرمایشی مرکزی به آن دسته از تجهیزات گرم کننده گفته می‌شود که تمام یا بخش گسترده‌ای از فضای محیط داخلی مرغداری را گرم می‌کنند. از این سیستم گرمایشی برای تامین گرما در مرغداری‌های نواحی با آب و هوای معتدل تا گرم استفاده می‌شود و برای مناطق سرد به دلیل هدررفت انرژی، اغلب به صرفه و مناسب نیست.

سیستم گرمایشی غیرمرکزی که به آن گرمایش موضعی هم گفته می‌شود، همانطور که از نامش مشخص است، به جای تامین گرما و پخش حرارت در کل محیط، به گرم کردن قسمتی از محیط اختصاص دارد. این سیستم گرمایش مرغداری بیشتر اوقات در 2 هفته ابتدای زندگی جوجه‌ها استفاده می‌شود.

در یک مرغداری، می‌توان از یک یا هردوی این سیستم‌های گرمایشی در کنارهم استفاده کرد. در ادامه مهم‌ترین و رایج‌ترین سیستم‌های مورد استفاده در گرم کردن مرغداری‌ها را نام می‌بریم.

انواع سیستم گرمایش مرکزی

این سیستم‌ها برای گرم کردن کل محیط یا سالن مرغداری به کار می‌روند. مصرف انرژی یا سوخت در این تجهیزات بالاست و به‌همین دلیل هزینه مورد نیاز برای فعالیت آن بیشتر است. انرژی مصرفی و توان تولید حرارت در این سیستم‌ها صرف گرم کردن تمام محیط، حتی قسمت‌های خالی از طیور می‌شود.

انواع مرکزی سیستم گرمایش مرغداری اغلب در داخل فضای مرغداری قرار داده می‌شوند. این سیستم‌ها هوا را گرم می‌کنند و سپس هوای گرم را با کمک تجهیزات مکملی مثل فن دمنده و کانال انتقال هوا، در محیط پخش می‌کنند. این سیستم‌ها با کمک مواد اولیه‌ای مثل برق، نفت، گاز، گازوئیل و مازوت کار می‌کنند.

مدل‌های مختلف سیستم گرمایش مرکزی شامل هیتر چهار شاخ، هیتر کوره‌ای، هیتر موشکلی و هیتر تابشی هستند.

هیتر چهار شاخ

در این سیستم‌های گرم کننده، منبع تولیدکننده هوای گرم به وسیله یک چهارپایه، کف سالن مرغداری گذاشته می‌شود. این دسته از سیستم‌های گرمایشی بیشتر در مرغداری‌های سنتی و نیمه سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما قابل ذکر است که این سیستم گرمایش مرغداری نمی‌تواند گرما را به‌طور یکنواخت در کل سالن مرغداری پخش کند.

هیترهای چهار شاخ نقاط ضعف متعددی دارند؛ ازجمله این که ممکن است جرقه‌ای از درون آن‌ها به بیرون پرتاب شده و خطر آتشسوزی در آن مکان را به همراه داشته باشد. همچنین معمولا این هیترها از اکسیژن داخل سالن‌های مرغداری برای سوزاندن سوخت مصرفی خود استفاده می‌کنند که اکسیژن در دسترس طیور را کاهش داده و احتمال ابتلای آن‌ها به مشکلات ناشی از هیپوکسی را بالا می‌برد. از طرفی قابلیت کنترل خودکار دما در آن‌ها وجود ندارد، راندمان تبدیل سوخت به گرما در آن کم و هدر رفت انرژی خیلی بالاست.

احتمال خاموش شدن ناگهانی یا بروز مشکلاتی مثل گرم شدن بیش از حد محیط در مورد این سیستم گرمایشی وجود دارد که نیازمند حضور و کنترل دائمی توسط افراد است. اگر دودکش برای آن در نظر گرفته نشود یا مشکلی برای دودکش بوجود بیاید، گازهای سمی حاصل از سوزاندن سوخت مصرفی در محیط داخل مرغداری آزاد شده و خطرات جدی برای طیور به دنبال دارد.

سیستم گرمایش مرغداری با هیتر کوره‌ای

در یک هیتر کوره‌ای، اجزایی مانند مشعل، دیگ فلزی، شبکه لوله‌های موازی، فن قوی، ترموستات و تابلوی برق وجود دارد. این سیستم با سوزاندن گاز یا گازوئیل کار کرده و هوا را گرم می‌کند. سپس یک هواکش قوی، جریان هوای گرم را به فضای داخلی مرغداری هدایت کرده و در قسمت‌های مختلف محیط پخش می‌کند. بنابراین این سیستم همراه سیستم تهویه تونلی به کاربرده می‌شود.

یکی از نقاط قوت هیترهای کوره‌ای نسبت به نوع قبلی سیستم گرمایشی، جدا بودن محفظه سوزاندن سوخت از لوله‌های حاوی هوای گرم شده است که باعث می‌شود دود و هوای آلوده محصول این سوخت، وارد محیط مرغداری نشود. همچنین در این سیستم گرمایش مرغداری، کابینت و محفظه احتراق تجهیزات در خارج از فضای سالن اصلی مرغداری تعبیه شده تا از اکسیژن مصرفی طیور برای سوزاندن سوخت استفاده نکند.

در اکثر مرغداری‌های ایران از این مدل تجهیزات گرمایشی استفاده می‌شود. بعضی از هیترهای کوره‌ای، دارای مشعل دوگانه سوز هستند و برخی دیگر امکان تنظیم در قدرت‌های متعدد بین 50 تا بیشتر از 700 هزار کیلوکالری در ساعت را دارند.

هیتر موشکی

جت مستر یا هیتر موشکی یک نمونه دیگر از سیستم گرمایش مرکزی در مرغداری هاست. هیتر موشکی یک بدنه استوانه‌ای شکل دارد که از سقف آویزان شده و هوای گرم تولید می‌کند. این هیتر از نفت، گاز و گازوئیل برای تولید گرما استفاده می‌کند و به خاطر داشتن حسگرهای دمایی، بطور خودکار روشن و خاموش می‌شود تا دما را در بازه‌ی معین نگهدارد.

این مدل از سیستم گرمایش مرغداری، با قدرت و کارایی مطلوبی هوا را گرم کرده و سپس هوای گرم را با کمک فن آکسیال تا برد 50-40 متری اطراف پرتاب می‌کند. این هیترها به وسیله لوله‌هایی اکسیژن را از محیط بیرون مرغداری فراهم می‌کنند و بعد از سوزاندن سوخت، با لوله اگزوز، گازهای سمی تولید شده را از محیط خارج می‌کنند.

هیتر تابشی

برخلاف مدل‌های قبلی سیستم گرمایش مرکزی که معرفی کردیم، در این دسته از هیترها اساس کار بر گرم کردن هوا و انتقال هوای گرم در محیط نیست. بلکه گرما را به‌طور تابشی و مستقیم به اجسام اطراف می‌رسانند. بخاری‌ها یا هیترهای تابشی در محیط‌های فروان صنعتی و تجاری کاربرد دارند. این سیستم گرمایش مرغداری یک مدار بسته شامل لوله‌های آلیاژی برای سوزاندن سوخت دارد. تمام قسمت‌های لوله داغ شده و فلز خاصی که لوله‌ها با آن تولید شده، باعث تولید اشعه مادون قرمز می‌شود. اشعه مادون قرمز با تابش به سوی طیور، گرما را به آن‌ها منتقل می‌کند.

این سیستم به دلیل اینکه معایب سیستم‌های گرمایشی قبلی را ندارد، در خیلی از کشورها جایگزین تجهیزات گرم‌کننده قدیمی شده است. توزیع گرما در سیستم‌های تابشی کاملا یکنواخت است، امکان کنترل دما وجود دارد، مشکل صرف اکسیژن محیط و تولید گازهای سمی وجود ندارد و راندمان گرم کنندگی بالاست. همچنین سوخت و انرژی کمتری مصرف می‌کند که باعث شده اقتصادی‌تر باشد. از طرفی برای محیط زیست بی‌خطرتر است.

سیستم گرمایش مرغداری غیر مرکزی یا موضعی

نوع دیگر سیستم‌های گرمایش، بطور هدفمند یک نقطه از سالن مرغداری را گرم می‌کند. مثال بارز آن، دستگاه‌های مادر مصنوعی هستند که از سوخت فسیلی برای گرم کردن جوجه‌ها استفاده می‌کنند. ساختار این سیستم‌ها از قسمتی چتر مانند، تولید کننده گرما و تکیه گاهی تشکیل شده که می‌تواند به صورت آویز از سقف یا به شکل یک چهارپایه روی بستر باشد.

انرژی اولیه‌ای که به این سیستم‌ها وارد می‌شود، می‌تواند برق، گاز، گازوئیل یا… باشد. برخی از آن‌ها ممکن است با لامپ UV یا لوله‌های حاوی آبگرم کار کنند. مادر مصنوعی به شکل متمرکزی گرما را به جوجه‌ها می‌رساند که به رشد و زنده ماندن آن‌ها کمک می‌کند.

بیشتر بخوانید: هیتر برقی یا هیتر گازی، کدام بهتر است؟

جمع بندی

انواع دیگری از سیستم گرمایش مرغداری نیز وجود دارند که بر اساس گرمایش از کف کار می‌کنند. این سیستم کارایی خوبی ندارد و چندان متداول نیست. چراکه گرم شدن کف باعث خشکی بستر شده و می‌تواند مشکلاتی را برای پای طیور ایجاد کند. همچنین برای وزن‌گیری و رشد جوجه‌ها، گرمایش از بالا که به پشت آن‌ها برسد، مفید است و گرمایش از کف کارایی ندارد.